Jak zrobić dobrą kiszonkę z kukurydzy?

Czym właściwie jest kiszonka z kukurydzy?

Kiszonka z kukurydzy jest zakwaszonym materiałem roślinnym. Zakwaszenie przebiega dzięki znajdującym się naturalnie na roślinach bakteriom produkującym kwas mlekowy, zmieniający pH środowiska na kwaśne. W takich warunkach giną niepożądane mikroorganizmy odpowiadające za psucie się kiszonki. 

Prawidłowo przygotowana kiszonka z kukurydzy jest wartościową, energetyczną i objętościową paszą dla bydła. Decydujący wpływ na parametry kukurydzy ma kolba. To na podstawie jej oceny decydujemy, kiedy kukurydza powinna być koszona. 

Proces kiszenia odbywa się w warunkach beztlenowych, które poprawiają właściwości kukurydzy, zwłaszcza prowadzą do wzrostu strawności skrobi. Ale żeby takowe warunki powstały, należy dobrze rozdrobnić, wyrównać i ubić zakiszany materiał. Maksymalny czas od rozpoczęcia formowania pryzmy do jej przykrycia nie powinien być dłuższy niż 3 dni. 

Jak ustalić termin zbioru kukurydzy na kiszonkę?

Za termin zbioru kukurydzy zwyczajowo przyjmuje się przełom sierpnia i września. Jednakże termin kalendarzowy nie jest czynnikiem, którym powinni się bezwzględnie kierować rolnicy. W grę wchodzi wiele zmiennych, takich jak przebieg pogody czy wczesność kukurydzy (FAO).

Termin zbioru kukurydzy na kiszonkę jest w głównej mierze uzależniony od fazy dojrzałości ziarniaka. Zakłada się, że optymalną fazą na koszenie kukurydzy na kiszonkę jest faza mleczna lub woskowa. Przy wyznaczaniu terminu przydatna może być obserwacja linii mlecznej ziarniaka. Gdy znajduje się ona w 1/3 odległości od podstawy ziarna, uznaje się, że kukurydza na kiszonkę jest gotowa do zbioru. 

Zaleca się jednocześnie, aby wilgotność kukurydzy wynosiła 30—35%. Jest to optymalna wartość względem zawartości skrobi oraz zawartości wody w zielonce, pozwalającej na jej prawidłowe ubicie.

Kiedy kukurydza na kiszonkę jest dojrzała?

Najbardziej odpowiednia kiszonka dla bydła to taka, która odznacza się wysoką wartością energetyczną. Uzyskanie wysokiej zawartości skrobi w kolbie jest możliwe wtedy, gdy ziarno w kolbach kukurydzy jest dojrzałe i osiągnie fazę mleczno-woskową. W tej fazie udział kolby w suchej masie całej rośliny wykazuje najwyższe wartości.

Jak określić długość sieczki kukurydzy?

Proces kiszenia kukurydzy odbywa się w warunkach beztlenowych. Aby proces przebiegał sprawnie, a pryzma kiszonki była przygotowana poprawnie, niezbędne jest dokładne rozdrobnienie kukurydzy, wyrównanie i mocne ubicie zakiszanego materiału. Odpowiednia długość sieczki kukurydzy to klucz do uzyskania dobrej kiszonki. Optymalna długość sieczki wynosi 1–2 cm i tworzy warunki beztlenowe, które są niezbędne dla rozwoju bakterii kwasu mlekowego i przebiegu procesu fermentacji (kiszenia kukurydzy).

Co zrobić, żeby kiszonka z kukurydzy się nie zepsuła?

Pleśnienie, psucie czy zgrzewanie kiszonki z kukurydzy jest znaczącym problemem rolników. W najlepszym wypadku obniża to jedynie wartości odżywcze paszy, lecz najczęściej trzeba po prostu wyrzucić zepsuty materiał.

Pierwszym czynnikiem mogącym doprowadzić do zepsucia się paszy jest słabe ubicie materiału, drugim – zbiór zbyt suchej kukurydzy, której w konsekwencji nie da się optymalnie ubić. Wyciśnięcie powietrza z ubijanego materiału zapewni korzystnym drobnoustroją warunki beztlenowe. To bowiem dostęp tlenu w kiszonce powoduje mnożenie się bakterii i pleśni odpowiadających za jej psucie.

Częstym związanym z tym problemem bywa uszkodzenie folii czy przedłużony okres wybierania ściany pryzmy, co powoduje wnikanie powietrza w głąb pryzmy i rozpoczęcie wtórnej fermentacji. Bardzo istotne jest więc używanie wytrzymałej folii, która zapewni ochronę przed uszkodzeniami mechanicznymi, promieniami UV, zwierzętami czy nawet gradem.

Po jakim czasie kiszonka z kukurydzy jest gotowa do użycia?

Kiszonka zebrana w optymalnym terminie, przy wilgotności 25–35%, powinna być otwarta nie wcześniej niż po 3 miesiącach od przykrycia. Im dłuższy okres kiszenia, tym większa strawność skrobi. Jednakże w sytuacji, gdy już brakuje nam paszy, musimy pamiętać, że minimum kiszenia wynosi od 6 do 8 tygodni. Istnieje też możliwość otwarcia pryzmy już po 4 tygodniach, ale tylko pod warunkiem użycia preparatów do zakiszania. Warto przy tym zastosować inokulanty zawierające szczepy bakterii, które przyśpieszą start fermentacji i obniżą pH kiszonki.

Jakie zakiszacze zastosować?

Kukurydza jest rośliną, która świetnie się zakisza. Zawdzięcza to dużej zawartości węglowodanów, a równocześnie małej ilości substancji buforujących. Dzięki temu proces obniżania pH następuje bardzo szybko. W związku z tym sugeruje się, że stosowanie zakiszaczy w produkcji kiszonki z kukurydzy jest zbędnym kosztem. 

Jest to jednak bardzo mylna teoria. Inokulanty bakteryjne działają na kilku płaszczyznach. Doskonałym przykładem jest produkt Biosilac® firmy Chemirol. W jego skład wchodzi aż 5 różnych szczepów bakterii kwasu mlekowego, które kompleksowo zajmują się uzyskaniem doskonałej kiszonki. Wysoka zawartość węglowodanów w kukurydzy niesie za sobą wiele zalet, ale też kilka wad. Węglowodany są pożywką nie tylko dla bakterii kwasu mlekowego, ale również dla wielu niepożądanych mikroorganizmów. 

Aplikując inokulant bakteryjny, zwiększamy pule  bakterii, które ukierunkowują proces fermentacji na fermentację mlekową. Tym samym już na starcie nie dają możliwości rozwoju patogenom. Prowadzi to do zmniejszenia strat składników pokarmowych wynikających z procesu kiszenia. Zawarty w produkcie Biosilac® szczep Lactobacillus brevis jest w stanie wytworzyć nie tylko kwas mlekowy, ale i kwas propionowy i kwas octowy. Te dwa kwasy odgrywają kluczową rolę w zabezpieczeniu pryzmy przed rozwojem drożdży i pleśni. Także w sytuacji odkrywania i wybierania paszy zabezpieczają  paszę przed psuciem i zagrzewaniem się. 

Preparaty biologiczne dostępne na rynku

Na rynku dostępne są różne preparaty biologiczne (zawierające inokulanty i enzymy). Przed zakupem warto sprawdzić ich skład. Najlepsze preparaty  to te, które w swoim składzie mają wysoką ilość szczepów bakterii (najlepiej 5 szczepów). Gwarantuje to prawidłowe działanie w różnych warunkach pogodowych. Bakterie z różnych szczepów uzupełniają się wzajemnie, tworząc kompleksową ochronę kiszonki.

W procesie kiszenia stosowane są również preparaty chemiczne. Przeważnie jest to kwas propionowy lub mrówkowy. Ze względu na fakt, iż nie przyczyniają się do wzrostu strawności skrobi oraz powodują silne korodowanie maszyn rolniczych, nie są już tak często używane. Uzasadnione jest stosowanie takich produktów do zabezpieczenia odkrytej kiszonki w sytuacji bardzo wolnego wybierania kiszonki z pryzmy w ciepłe i upalne dni.

Jak uzyskać kiszonkę z kukurydzy dobrej jakości – krok po kroku

Wybór odmiany i stanowiska

Kiszonkę zaczynamy planować już na etapie wyboru odmiany kukurydzy. Na rynku jest szeroki wybór odmian z cechą stay-green, przeznaczonych właśnie na kiszonki. Wyróżniają się one opóźnionym zasychaniem łodyg i liści, dzięki czemu uzyskuje się kiszonkę o dobrej strawności i parametrach jakościowych.

Należy też wiedzieć, jakie wartości ma gleba przeznaczona pod siew, tzn. jaki ma odczyn oraz zasobność w składniki odżywcze. 

Siew

Aby uzyskać zadowalający plon, istotne jest ustalenie normy wysiewu na hektar, która może się wahać od 75 tys. szt./ha na glebach słabych do 95 tys. szt./ha na glebach dobrych. Nie można ponadto dopuścić do zachwaszczenia uprawy, szczególnie w początkowych stadiach rozwoju, kiedy kukurydza rośnie powoli i może łatwo zostać zagłuszona przez inne gatunki.

Koszenie i ubijanie kukurydzy

Zalecanym terminem zbioru kukurydzy jest faza woskowa – oznacza to kompromis między wilgotnością materiału a udziałem kolb w całej roślinie. Skoszona kukurydza powinna być dokładnie rozdrobniona, a kiszone ziarno kukurydzy przetrącone. Sieczka kukurydziana zwożona na silos lub pryzmę koniecznie musi być dobrze ubita, ponieważ wyciskanie powietrza z kiszonki zapewni odpowiednie warunki do rozwoju bakterii kwasu mlekowego i prawidłowego przebiegu kiszenia. 

Ubijanie wykonuje się najczęściej ciągnikami kołowymi, najlepiej jak najcięższymi. Problem pojawia się, gdy plantacje znajdują się blisko gospodarstwa, a kolejne przyczepy z materiałem przyjeżdżają zbyt szybko. W takim wypadku należy poczekać, aż poprzednia część będzie dostatecznie ubita, przed wysypaniem następnej porcji na pryzmę. Ugniatanie należy kontynuować jeszcze około godziny po dostarczeniu ostatniej partii kukurydzy.

Okrycie pryzmy folią i zabezpieczenie jej siatką/ziemią

Utworzoną pryzmę należy wyrównać, aby zapobiec uszkodzeniu foli i zapewnić jej dobre przyleganie. W pierwszej kolejności okrywamy materiał cienką folią przezroczystą, która ma za zadanie uniemożliwienie przedostania się pary z folii właściwej do kiszonej masy zielonej. Następnie pryzmę przykrywamy folią czarno-białą – zawsze białą stroną na zewnątrz. Powstrzyma to nagrzewanie się kukurydzy. Ostatnim etapem jest okrycie i dociążenie kiszonki siatką ochronną lub ziemią, co ochroni pryzmę przed zwierzętami lub uszkodzeniami mechanicznymi. 

Tak zabezpieczona kiszonka ma idealne warunki dla bakterii beztlenowych kwasu mlekowego, które zakonserwują zebrany materiał na długie miesiące, a nawet lata. 

Co warunkuje jakość kiszonki z kukurydzy?

Największy wpływ na jakość otrzymanej kiszonki ma kolba, której udział stanowi 35–50% w suchej masie rośliny. Ze względu na wysoką zawartość łatwo strawnych węglowodanów i niską zawartość włókna wartość energetyczna kolby jest o ok. 60% wyższa niż pozostałych części kukurydzy. 

Kluczowe jest jednak zebranie kukurydzy w odpowiedniej fazie rozwoju kolby. Optymalny jest czas dojrzałości woskowej, kiedy to udział kolby w suchej masie całej rośliny jest najwyższy. 

Poza tym musimy pamiętać, by nie kosić kukurydzy za nisko. Po pierwsze, dolna część łodygi kukurydzy jest mało odżywcza i zawiera dużą ilość włókna. Po drugie, można w ten sposób doprowadzić do zanieczyszczenia kiszonki ziemią. 

Jak zapewnić stabilność kiszonki?

Podczas pobierania kiszonki z pryzmy czy silosu wskutek wnikania tlenu następuje wtórna fermentacja. Praktycznie niemożliwe jest wyeliminowanie tego zagrożenia. Najlepszym wyjściem okazuje się stosowanie zakiszaczy mających na celu ustabilizowanie kiszonki. 

Na rynku dostępne są różne preparaty, jednak wskazane jest, aby zawierały w składzie bakterie Lactobacillus buchneri, które produkują kwas octowy i propionowy, hamujące rozwój grzybów.

Dodatkowo zalecane jest wykorzystywanie wycinarek, które odcinają równy fragment ściany kiszonki, nie wydzierając jej. Dzięki temu dostęp powietrza w głąb kiszonki jest utrudniony, a zatem materiał nie psuje się tak szybko.

Etapy produkcji kiszonki z kukurydzy

Produkcja kiszonki składa się z 4 etapów. Kolejno są to: 

• etap tlenowy (pH 6,0–6,5) – etap spadku poziomu tlenu w kiszonce;
• fermentacja (pH spada do 3,7–5,0) – proces następuje, gdy w kiszonce nie ma już tlenu, i trwa kilka tygodni; dochodzi wówczas do spadku zawartości cukrów i kwasu octowego;
• stabilizacja – liczebność bakterii w pryzmie stopniowo spada, jednakże niektóre wciąż pozostają aktywne;
• wybieranie – wskutek naruszenia kiszonki następuje degradacja tlenowa; pH rośnie; pojawia się również zagrożenie degradacją wtórną, np. spowodowaną przez bakterie.

Jak kisić całe ziarno kukurydzy?

Kiszenie całego ziarna kukurydzy jest dobrą alternatywą dla kosztownego suszenia ziarna. Otrzymany w ten sposób materiał jest smakowitą paszą dla bydła i trzody chlewnej.

Ziarno, które ma być przeznaczone na kiszenie, powinno mieć wilgotność 30—35%, ponieważ taki przedział zapewni bakteriom optymalne warunki do przeprowadzenia fermentacji. Materiał jest wówczas zgniatany lub śrutowany, a następnie umieszczany w rękawach foliowych lub pryzmach. Bardzo istotne jest mocne upchnięcie rozgniecionego ziarna w celu utrzymania warunków beztlenowych. Zapobiegnie to rozwojowi grzybów pleśniowych oraz niepożądanej flory bakteryjnej. 

W celu poprawy parametrów zakiszania zaleca się stosowanie preparatów biologicznych lub chemicznych, które szybko obniżają pH kiszonki oraz zapobiegają rozwojowi pleśni.

Podczas wyboru preparatu do kiszenia należy wziąć pod uwagę okres kiszenia. Jako że zazwyczaj ziarno kisimy w niskich temperaturach, preparaty biologiczne mogą nie spełnić naszych oczekiwań. Warto zatem zdecydować się na produkty wzbogacone dodatkowymi szczepami bakterii produkujących kwas propionowy. 

Lepszym wyborem mogą się jednak okazać preparaty chemiczne, gdyż ich aktywność nie jest uwarunkowana przez pogodę. Związki chemiczne zawarte w takim środku działają: konserwująco, bakteriostatycznie i fungistatycznie.

Musimy przy tym pamiętać, że bez względu na wybrany zakiszacz podstawą dobrego zakiszenia ziarna jest równomierne rozprowadzenie preparatu w zakiszanym materiale roślinnym.

Jaka kukurydza na kiszonkę będzie najlepsza?

Kiszonka kukurydzy jest podstawowym składnikiem diety bydła w Polsce, stanowiąc znakomite źródło energii dzięki obecności skrobi. Przygotowanie wysokiej jakości kiszonki z kukurydzy wymaga starannego wyboru odmiany kukurydzy. Warto postawić na odmiany z wysokim plonem zielonej i suchej masy o dobrym wigorze początkowym. Dodatkowo ważną cechą jest mocny efekt stay-green, charakteryzujący się w roślinie opóźnionym zasychaniem łodyg i liści oraz wysoka zdrowotność odmiany kukurydzy. Dzięki temu kiszonka z kukurydzy uzyska lepszą strawność i parametry jakościowe.

Ile ton kiszonki z kukurydzy z 1 ha można osiągnąć?

Średni plon kukurydzy na kiszonkę w roku 2023 z jednego hektara wyniósł w badaniach prowadzonych przez COBORU:

• 51     t/ha dla odmian wczesnych,
• 48     t/ha dla odmian średniowczesnych oraz
• 46,5  t/ha dla odmian średniopóźnych

Natomiast średni plon suchej masy odmian kukurydzy na kiszonkę w tym samym doświadczeniu osiągnął wynik:

• 17,5  t/ha dla odmian wczesnych,
• 16,8  t/ha dla odmian średniowczesnych oraz 
• 16     t/ha dla odmian średniopóźnych

Należy pamiętać, że za średni plon odpowiada wiele czynników takich jak odmiana kukurydzy, warunki pogodowe, warunki lokalne oraz poziom nawożenia. Kluczowe jest również, aby kiszenie kukurydzy wykonane było prawidłowo, bo ma to wpływ na efektywność całego procesu.

Podsumowanie

Proces tworzenia dobrej jakości kiszonki z kukurydzy jest skomplikowany i wieloetapowy. Rozpoczyna się już w momencie wyboru odmiany kukurydzy przeznaczonej na ten cel, dalej w grę wchodzą dobór stanowiska i gęstości siewu, nawożenie oraz ochrona herbicydami, by zapewnić uprawie optymalny rozwój.

Najistotniejsze są jednak termin koszenia, przypadający na fazę mleczną lub woskową, oraz sam proces zwożenia i ubijania materiału roślinnego. Przebieg tych działań musi być zsynchronizowany, aby zapewnić mocne ubicie kukurydzy i stworzenie warunków beztlenowych, w których pracują bakterie odpowiedzialne za kiszenie. Równie ważne jest szczelne okrycie pryzmy i zabezpieczenie jej przed uszkodzeniem. 

Odpowiednia koordynacja tych działań zapobiegnie namnażaniu się niepożądanych mikroorganizmów, a w konsekwencji doprowadzi do otrzymania wysokiej jakości paszy dla zwierząt.

Przeczytaj również: Podstawy nawożenia kukurydzy na kiszonkę

Bibliografia

Doroszewski P., Jak wykonać dobrą kiszonkę z kukurydzy? Bydło. 2012, 08, s. 12-15. [Google Scholar]

Gach S., Kowalski P., Technologiczne i techniczne aspekty zbioru roślin kukurydzy na kiszonkę. Postępy Nauk Rolniczych. 2010, 62 (1), s. 91-99. [Google Scholar]

Jurga R., Poradnik Młynarza. Prawie wszystko o przetwórstwie ziarna kukurydzy. Przegląd Zbożowo-Młynarski. 2011, 55 (10), s. 31-36. [Google Scholar]

Kowalik I., Czym zbierać kukurydzę na kiszonkę? Kukurydza. 2010, 2, s. 13-18. [Google Scholar]

Lewandowski M., Jak zrobić najlepszą kiszonkę z kukurydzy? Hoduj z Głową – Bydło. 2018, 4, s. 38-41. [Google Scholar]

Lisowski A., Klonowski J., Sypula M., Jaszczak D., Wpływ czynników technicznych na rozdrabnianie ziarna kukurydzy zbieranej na kiszonkę. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 2002, 486 (2), s. 415-421. [Google Scholar]

Machyna H., Wociak M., Zielińska K., Wartość pokarmowa kiszonego ziarna kukurydzy. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1988, 350. [Google Scholar]

Michalski T., Jak dobrze zebrać kukurydzę na kiszonkę. Agrochemia. 2000, 09, s. 27-30. [Google Scholar]

Podkówka W., Grajewski J., Mikołajczak J., Kiszenie pasz w zbiornikach Silpol AVR. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1980, 225, s. 87-97. [Google Scholar]

Potkański A., Kostulak-Zielińska M., Jak poprawić jakość kiszonki z kukurydzy. Agrochemia. 2001, 10, s. 24-26. [Google Scholar]

Puczel B. F., Analiza kosztów zbioru kukurydzy na kiszonkę. Problemy Inżynierii Rolniczej. 2016, 24 (2), s. 17-26. [Google Scholar]

Zawistowska A., Kiszonka z kukurydzy w żywieniu trzody chlewnej. Wiadomości Rolnicze. Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie. 2013, 10, s. 32. [Google Scholar]