Fuzarioza kolb kukurydzy – zwalczanie, objawy, przyczyny

Fuzarioza kolb kukurydzy – przyczyny

Rozwój fuzariozy kolb kukurydzy zależy od występowania, a nawet współdziałania kilku ważnych czynników. Jednym z nich jest stosowanie nieodpowiedniego zmianowania i płodozmianu. Uprawa kukurydzy bardzo często prowadzona jest w monokulturze. Jednak analizując aspekt fitosanitarny, jest to najgorsze rozwiązanie z uwagi na pozostające w glebie resztki roślinne, na których zimuje i rozwija się patogen. Należy jednak pamiętać, że sprawcy fuzariozy kolb kukurydzy są organizmami polifagicznymi, doskonale rozwijającymi się również na innych zbożach.

Do presji choroby przyczynia się sam rok, w którym uprawiana jest roślina, a w szczególności warunki panujące w trakcie wegetacji. Wzmożona ilość opadów i wyższa temperatura w szczególności w okresie kwitnienia kukurydzy powoduje wzrost infekcji ze strony fuzariozy kolb. Tolerancja odmian na tę chorobę również odgrywa ważną rolę. U odmian o wyższej wrażliwości nasilenie występowania porażenia fuzariozą będzie zdecydowanie większe.

Żerowanie szkodników kukurydzy sprzyja infekcjom patogenów z rodzaju Fusarium spp. Powstałe uszkodzenia są doskonałą bramą do zakażeń, w szczególności te powodowane przez omacnicę prosowiankę. Rozwój fuzariozy kolb kukurydzy determinuje również wcześniejszy rozwój sprawców wywołujących zgorzel, jak i fuzariozę łodyg. Nasilenie fuzariozy kolb kukurydzy może nastąpić również pod koniec wegetacji. Długo pozostająca na polu kukurydza i późny zbiór w okresie wysokiej wilgotności wzmaga obecność fuzariozy oraz akumulację wytworzonych mykotoksyn.

Występowanie i szkodliwość fuzariozy kolb kukurydzy

Odpowiedzialność za rozwój fuzariozy kolb kukurydzy stoi po stronie kilku przedstawicieli rodzaju Fusarium spp., które różnią się patogenicznością. Najczęściej jako sprawców notuje się: F. graminearum, F. culmorum i F. fujikuroi. Szkodliwość powodowana obecnością fuzariozy kolb wiąże się nie tylko ze spadkiem plonu, ale i zdecydowanie osłabieniem jego jakości. Ten fakt sprawia, że fuzarioza kolb kukurydzy jest najważniejszym z zagrożeń występujących w uprawie kukurydzy.

W wyniku wczesnego porażenia choroba ta doprowadza do obniżenia efektywnego zapylania. Dochodzi do gorszego zaziarnienia kolb oraz zdrobnienia ziarna. W późniejszym okresie infekcje fuzariozy przyczyniają się do słabego wypełniania ziarniaków oraz ich uszkodzenia. Tworzy to otwartą furtkę do zakażeń wtórnych, również przez inne patogeny.

Fuzarioza kolb kukurydzy – objawy choroby

Pierwsze symptomy wskazujące na rozwój fuzariozy kolb kukurydzy zaobserwować można na liściach okrywowych kolb. W miejscu widocznych przebarwień po osłonięciu okrywy na ziarnach uwidoczni się watowata grzybnia, barwy białej, kremowej, różowej lub czerwonawej. Na jej powierzchni umiejscowione są pomarańczowe sporodochia, czyli skupienia trzonków zarodnikonośnych wraz z licznymi zarodnikami konidialnymi, które z pomocą deszczu i wiatru przenoszone są na nowe rośliny. Wzrost intensywności przebarwień i oznak etiologicznych zauważyć można w czasie opadów deszczu, kiedy to następuje wzrost wilgotności. Grzybnia rozrasta się po całej kolbie, przerastając ziarno i miąższ osadki kolbki. Pojawienie się sprawców fuzariozy doprowadza do zniekształcenia, słabego wykształcenia i uszkodzeń ziarna kukurydzy. Takie ziarno ma gorszą zdolność kiełkowania. Wczesny rozwój choroby i jej silna presja doprowadza do niepożądanego zjawiska porastania ziarna będącego jeszcze w kolbach.

Fuzarioza kolb kukurydzy – cykl rozwojowy

Głównym źródłem infekcji pierwotnej fuzariozy kolb kukurydzy są strzępki grzybni i chlamidospory tzw. zarodniki przetrwalnikowe zimujące w glebie i resztkach pożniwnych. Dodatkowo sprawcy choroby mogą przetrwać w postaci perytecjów. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka temperatura i wilgotność. W okresie kwitnienia kukurydzy infekcji dokonują zarodniki konidialne oraz askospory. Kiełkujące zarodniki infekują przez łagiewkę pyłkową do zarodka. Rozwijająca się grzybnia przerasta rdzeń kolby i kolejne ziarna. W czasie wegetacji patogen rozprzestrzenia się za pomocą zarodników konidialnych z udziałem wiatru, deszczu lub na ciele owadów.

Fuzarioza kolb, a wartość paszowa

Kukurydza to jedna z najważniejszych materiałów paszowych. Pogorszenie jakości zebranego ziarna wynikające z obecności grzybów z rodzaju Fusarium spp. to ogromny problem. Nie jest to spowodowane obecnością samego grzyba, ale w głównej mierze metabolitów wtórnych, które wytwarza, czyli mykotoksyn. Nagromadzenie ich w zebranym materiale prowadzi do jego dyskwalifikacji. Toksyny fuzaryjne są najczęściej notowane w ziarnie kukurydzy. Mogą wykazywać m.in. działanie dermatoksyczne, hepatoksyczne, kancerogenne, mutagenne, neurotoksyczne. Niestety ich pozbycie się to ogromny problem. Są odporne na działanie wysokiej temperatury oraz przetwarzanie. Ich obecność notowana jest również w kiszonce z kukurydzy.

Przepisy unijne dokładnie wskazują dopuszczalną zawartość mykotoksyn w nieprzetworzonej kukurydzy:

• deoksyniwalenol 1750 µg/kg,
• zearalenon 350 µg/kg,
• fumonizyny (B1 i B2) 4000 µg/kg.

Jak zapobiegać atakom fuzariozy kolb kukurydzy?

Największe rezultaty w ograniczaniu porażeń fuzariozą kolb osiągnąć można przy kompleksowym podejściu do tego zadania. Wśród metod agrotechnicznych nieoceniony będzie odpowiedni płodozmian. Jednak należy pamiętać, że sprawcy fuzariozy mogą rozwijać się na innych roślinach zbożowych. Dlatego kukurydza nie powinna być uprawiana na stanowiskach po kukurydzy, ale i innych zbożach. Dokładne przeorywanie i niszczenie resztek pożniwnych przyspieszy ich rozkład i zmniejszy ilość materiału infekcyjnego. Ważne jest, aby do siewu stosować kwalifikowany materiał siewny dodatkowo zabezpieczony zaprawą fungicydową. Pilnowanie terminowego zbioru kukurydzy wpłynie na mniejsze porażenie. Opóźnienia związane ze zbiorem stwarzają dogodne warunki do dalszego rozwoju grzybów fuzaryjnych.

Ponadto późne zbiory generują akumulacje mykotoksyn. Wzrost infekcji fuzariozą kolb zauważalny jest na plantacjach zasiedlonych przez szkodniki, których miejsca żerowania doprowadzają do nowych infekcji. Obecność omacnicy prosowianki istotnie wpływa na wielkość strat wyrządzonych przez fuzariozę, dlatego jednocześnie należy prowadzić skuteczną ochronę insektycydową. Wsparciem dla dobrego stanu fitosanitarnego jest wykorzystanie genotypu odmian. Wśród odmian kukurydzy znaleźć można odmiany o podwyższonej tolerancji na fuzariozę kolb.

Odmiany kukurydzy odporne na fuzariozę

Postęp hodowlany stał się jednym z cennych rozwiązań w ograniczaniu porażenia ze strony fuzariozy. Istotnie odporność odmian kukurydzy na te patogeny zdecydowanie obniża poziom infekcji, a tym samym ogranicza akumulację groźnych mykotoksyn.

Zwalczanie fuzariozy kolb kukurydzy

Zaglądając do rejestru środków ochrony roślin do zwalczania fuzariozy kolb kukurydzy, zastosować można wyłącznie jedną substancję czynną. Jest to mefentriflukonazol z grupy triazoli. Można go stosować zapobiegawczo lub interwencyjnie, od początku fazy 1. kolanka do końca fazy kwitnienia: znamiona i szyjki słupków suche/obumarłe (BBCH 31–69).

Innym rozwiązaniem do ochrony kukurydzy przed fuzariozą kolb jest preparat mikrobiologiczny zawierający Trichoderma asperellum, szczep T34, który aplikowany jest w momencie siewu. Występuje w postaci granul, które umieszczane są na dnie bruzdy. Jego zdolność pasożytowania na strukturach infekcyjnych ogranicza źródło infekcji i zmniejsza nasilenie choroby w sezonie.

Przeczytaj również: Choroby i szkodniki kukurydzy

Źródła

Bereś P., Fuzariozy i inne choroby kukurydzy. Agrotechnika. Poradnik Rolnika. 2017, 06, s. 18-21.

Czembor E., Frasiński S., Polskie elitarne linie wsobne kukurydzy źródłem odporności na fuzariozę kolb (Fusarium spp.) i głownię guzowatą (Ustilago maydis). Progress in Plant Protection. 2018, 58, s. 22-27. 

Czembor E., Frasiński S., Poszukiwanie form kukurydzy o wysokiej odporności na fuzariozę kolb i zgorzel podstawy łodygi powodowane przez grzyby z rodzaju Fusarium spp. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. 2019, 286, s. 223-226. 

Czembor E., Matusiak M., Dynamika rozwoju fuzariozy kolb kukurydzy powodowanej przez Fusarium graminearum oraz akumulacji deoksyniwalenolu w ziarnie. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. 2014, 274, s. 27-39.

Czembor E., Matusiak M., Ochodzki P., Odporność mieszańców kukurydzy na fuzariozę kolb powodowaną przez Fusarium graminearum i F. verticillioides w Polsce w latach 2008-2009. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. 2013, 270, s. 55-73.

Czembor E., Warzecha R., Adamczyk J., Kurczych Z., Wytwarzanie materiałów wyjściowych kukurydzy o podwyższonej odporności na fuzariozę kolb i zgorzel podstawy łodygi. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. 2005, 236, s. 203-213.

Tekiela A., Fuzarioza kolb kukurydzy – zwalczanie i zapobieganie. Agrotechnika. Poradnik Rolnika. 2005, 04, s. 42-43. 

Tekiela A., Fuzarioza kolb kukurydzy i skazenie ziarna przez mikotoksyny w Wielkopolsce i na Podkarpaciu. Progress in Plant Protection. 2008, 48 (3), s. 1121-1125. 

Tekiela A., Koziol M., Mazur A., Wojnarowicz T., Podatność mieszańców kukurydzy na występowanie fuzariozy kolb kukurydzy. Progress in Plant Protection. 2010, 50 (4). 

Tekiela A., Występowanie fuzariozy kolb kukurydzy w latach 2005-2007 a skażenie ziarna przez mikotoksyny w warunkach polskich. Progress in Plant Protection. 2009, 49 (4), s. 2081-2086. 

Wickiel G., Ławecki T., Występowanie fuzariozy kolb kukurydzy (Fusarium spp.) oraz zawartość mikotoksyn w ziarnie kukurydzy chronionej zabiegiem fungicydowym. Progress in Plant Protection. 2009, 49 (4), s. 1770-1773. 

Wit M., Ochodzki P., Warzecha R., Wakuliński W., Znaczenie Fusarium verticillioides (Sacc.) Nirenberg w etiologii fuzariozy kolb kukurydzy. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. 2007, 245, s. 171-180.

Wit M., Wakuliński W., Ochodzki P., Warzecha R., Podatność wybranych genotypów kukurydzy na fuzariozę kolb w warunkach infekcji naturalnej. Progress in Plant Protection. 2009, 49 (2), s. 763-768.