Omacnica prosowianka w kukurydzy – zwalczanie, objawy, przyczyny, oprysk

Omacnica prosowianka w kukurydzy – przyczyny

Nasilenie występowania omacnicy prosowianki w kukurydzy ma związek ze sposobem uprawy tej rośliny. Coraz częściej decyzja pada na uprawę w monokulturze, która przyczynia się do akumulacji omacnicy w resztkach pozostawionych na polu. Nieodpowiednio rozdrobnione, nieprzeorane resztki związane z wprowadzaniem wszelkiego rodzaju uproszczeń również przyczyniają się do większej skali ich szkodliwości. Większy poziom uszkodzeń odnotować można w siewie bezpośrednim kukurydzy.

Występowanie i szkodliwość omacnicy prosowianki

Omacnica prosowianka w kukurydzy to bez wątpienia najgroźniejszy pod kątem ekonomicznym szkodnik. Największe zagrożenie niosą za sobą larwy. Ich żerowanie doprowadza do łamania i wylegania kukurydzy. Doprowadzają do pękania blaszki liściowej, co powoduje zasychanie liści i utratę powierzchni asymilacyjnej. 

Gąsienice omacnicy spotkać można na już wykształconych kolbach, co prowadzi do ubytków ziarna i spadku plonu. Żerowanie omacnicy przyczynia się do wzrostu porażenia przez patogeny, które wytwarzają zagrażające organizmom żywym mykotoksyny. Szacowane straty w plonie mogą wynosić nawet 30%.

Objawy żerowania omacnicy

Żerowanie larw omacnicy prosowianki prowadzi do łamania i zasychania wiech. Larwy wgryzają się do środka łodygi i drążą chodniki, uszkadzając przy tym tkanki przewodzące. W miejscu ich aktywności zauważyć można małe otwory powstałe po wgryzieniu się oraz jasne trociny wraz z odchodami wyrzucane na zewnątrz. Omacnica wgryza się również do kolb i żeruje na miękkich ziarniakach. W wyniku tego dochodzi do przedwczesnego dojrzewania kolb tzw. bielenia kolb. Obszar żerowania omacnicy to doskonałe miejsce dla infekcji ze strony chorobotwórczych organizmów np. grzybów z rodzaju Fusarium spp. Dlatego przeważnie jednocześnie można zaobserwować szkody powodowane przez omacnicę oraz fuzariozę.

Jak wygląda omacnica prosowianka?

U osobników dorosłych omacnicy prosowianki występuje dymorfizm płciowy, co ułatwia identyfikację samic i samców tego gatunku. Samice są zwykle większe od samców (do 15 mm samica: do 12 mm samiec). Samica posiada jasnobrązowe skrzydła z ciemnymi plamkami i paskami. Samiec ciemniejszy, z jaśniejszymi plamkami i paskami. Rozpiętość skrzydeł osobników dorosłych wynosi 20–34 mm.

Jaja omacnicy prosowianki są małe, początkowo białe, a z czasem stają się kremowe. Składane w złożach po ok. 20–30 sztuk głównie po spodniej stronie liścia. Okryte kremową osłonką zabezpieczającą je przed opadaniem.

Larwy omacnicy przechodzą 5 stadiów larwalnych. Pierwsze są barwy kremowej, a ostatnie cieliste z brązowymi plamkami na ciele i paskiem na grzbiecie. Posiadają aparat gębowy gryzący zlokalizowany na ciemnej głowie. Po wydostaniu się z jaj zjadają osłonki jajowe. Początkowo żerują w pochwach liściowych, zawiązkach kolb, wiechach, a następnie wgryzają się w łodygi i kolby kukurydzy. Omacnica prosowianka wykształca poczwarkę typu zamkniętego, barwy brązowej.

Omacnica prosowianka – cykl rozwojowy

Zimuje stadium larwalne L5 w resztkach pożniwnych kukurydzy, chwastach i innych roślinach żywicielskich. Najczęściej zlokalizowane są w nasadzie łodygi, podziemnych częściach rośliny przy szyjce korzeniowej i rdzeniu kolby. Larwy zabezpieczają otwór wlotowy specjalną substancją, która ma za zadanie ochronę przez niekorzystnymi warunkami i wrogami naturalnymi. Następnie na wiosnę w miejscu zimowania przepoczwarczają się.

Motyle stopniowo wylatują z poczwarek, najczęściej w pierwszej połowie czerwca. Samice składają jaja nawet przez 8 tygodni w zależności od warunków atmosferycznych. Dziennie mogą złożyć ok. 90 jaj w złożach po 20–30 sztuk ułożonych dachówkowato. Płodność samicy omacnicy prosowianki wynosi 400–600 jaj. Prawidłowy ich rozwój zachodzi w temperaturze minimum 15°C. Po ok. 4–7 dniach z jaj wydostają się gąsienice, które przechodzą 5 stadiów larwalnych. W warunkach Polski rozwija się jedno pokolenie.

Jak zapobiegać atakom omacnicy prosowianka?

Ograniczenie szkód wywołanych żerowaniem omacnicy prosowianki można zrealizować poprzez zastosowanie kilku ważnych trików agrotechnicznych. Podstawą jest odpowiedni płodozmian. Zwiększone nasilenie omacnicy można zauważyć w monokulturze kukurydzy i wszelkich stosowanych uproszczeniach. Ponadto doskonałym miejscem zimowania są pozostawione resztki  kukurydzy, dlatego tak ważne jest, aby odpowiednio je zagospodarować. Dokładne ich przykrycie i rozdrobnienie doprowadzi do zniszczenia zimujących larw.

Kolejnym elementem jest utrzymanie odpowiedniej kondycji kukurydzy w czasie wegetacji poprzez racjonalne nawożenie oraz siew na dobrych stanowiskach. Niszczenie chwastów mogących pełnić funkcję miejsca zimowania i rozwoju omacnicy również wpłynie na zmniejszenie jej presji. Dbałość o entomofaunę pożyteczną poprzez stworzenie ostoi dla wrogów naturalnych w postaci np. pasów kwietnych, zarośli śródpolnych pomoże ograniczyć osobniki omacnicy.

Jak zwalczyć omacnicę w kukurydzy – metody?

Ograniczanie strat wywołanych żerowaniem omacnicy prosowianki można przeprowadzić w oparciu o metody biologiczne i chemiczne. Monitorowanie nalotów motyli omacnicy umożliwi dokładne zareagowanie, aby zmniejszyć szkody związane z jej żerowaniem. W tym celu stosuje się pułapki feromonowe i świetlne.

Biologiczne zwalczanie omacnicy prosowianki

Biopreparaty zawierające kruszynka

Kruszynek jest małą pasożytniczą błonkówką. Jest to naturalny wróg omacnicy, który do jej jaj składa swojej. Larwy kruszynka żywią się zawartością jaj omacnicy, przez co udaremniają rozwój szkodnika. Introdukcja kruszynka do uprawy kukurydzy ma miejsce podczas 1–2 zabiegów. Pierwszy przypada na okres składania przez motyle jaj, a drugi 7–10 dni od poprzedniego. Aplikacja preparatów może się odbywać poprzez zawieszenie kartonowych zawieszek na liściach, biodegradowalnych kulek aplikowanych na glebę oraz za pomocą wiatrakowca lub samolotu.

Bakterie Bacillus thuringiensis spp. kurstaki

Wykorzystanie w preparatach mikrobiologicznych owadobójczych bakterii ma na celu zwalczanie młodych gąsienic omacnicy. Oprysk kukurydzy bakteriami Bacillus thuringiensis spp. kurstaki działa na roślinę powierzchniowo. Omacnica w momencie żerowania wraz z tkanką kukurydzy pobiera bakterie, które wydzielają toksyczne białko upośledzające ich układ pokarmowy. Czas zamierania larw omacnicy wynosi od kilkunastu godzin do 2 dni.

Omacnica prosowianka w kukurydzy – zwalczanie chemiczne 

Decyzja o konieczności wykonania oprysku na szkodniki kukurydzy powinna zostać oparta o ekonomiczny prób szkodliwości. Dla omacnicy prosowianki zasadne jest to, jeśli w fazie wiechowania odnotowano:

• 1 motyla w pułapce – wówczas zabieg wykonać po 7–10 dniach od stwierdzenia motyla,
• 6–8 złóż jaj na 100 roślinach lub, gdy w poprzednim roku było uszkodzone 15% roślin kukurydzy uprawianej na ziarno, lub 39–40% uszkodzonych roślin uprawianych na kiszonkę i CCM.

Obecnie do zwalczania omacnicy prosowianki w uprawie kukurydzy zarejestrowane są 4 substancje aktywne: chlorantraniliprol, lambda-cyhalotryna, indoksakarb i tebufenozyd.

Odmiany kukurydzy odporne na omacnicę

Podatność odmian na omacnicę prosowiankę stanowi jeden z najważniejszych aspektów w uprawie kukurydzy. Dobór odmian mniej wrażliwych na omacnice prosowiankę jest ważnym elementem w ograniczaniu jej szkodliwości. Najbardziej podatne na uszkodzenia omacnicy są odmiany najwcześniejsze. Im wyższy wskaźnik FAO tym odnotowuje się mniejsze straty związane z żerowaniem larw omacnicy. Dlatego w miejscach narażonych na działanie omacnicy należy uprawiać odmiany późniejsze. Utrzymanie zieloności w czasie dojrzewania warunkowanego przez efekt Stay Green także wpływa na mniejszą podatność wśród odmian kukurydzy.

Źródła

Bartos M., Michalski T., Nasilenie objawów żerowania omacnicy prosowianki [Ostrinia nubilalis Hbn.] na kukurydzy w zależności od niektórych czynników agrotechnicznych. Progress in Plant Protection. 2006, 46 (1), s. 284-292. [Google Scholar]

Bereś P. K., Odmiany kukurydzy GM z genami Bacillus thuringensis i ich wpływ na omacnicę prosowiankę (Ostrinia nubilalis Hbn.) w świetle badań prowadzonych w Polsce. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych. 2007, 56 (3-4), s. 293-300. [Google Scholar]

Bereś P. K., Omacnica prosowianka zagrożeniem dla kukurydzy. Ochrona Roślin. 2008, 53 (07-08), s. 16-19. [Google Scholar]

Bereś P., Kaniuczak Z., Omacnica prosowianka groźna dla kukurydzy. Agrotechnika. Poradnik Rolnika. 2006, 05, s. 12-14. [Google Scholar]

Haliniarz M., Bojarczyk M., Szkodliwość omacnicy prosowianki [Ostrinia nubilalis Hbn.] dla transgenicznych i wyjściowych odmian kukurydzy. Progress in Plant Protection. 2007, 47 (4), s. 145-148. [Google Scholar]

Lisowicz F., Narastająca szkodliwość omacnicy prosowianki [Ostrinia nubilalis Hbn.] dla kukurydzy w południowo-wschodniej Polsce. Progress in Plant Protection. 2003, 43 (1), s. 247-250. [Google Scholar]

Lisowicz F., Omacnica prosowianka – groźny szkodnik kukurydzy. Ochrona Roślin. 1995, 39 (05), s. 6-7. [Google Scholar]

Mazur P., Chojnacki J., Metody aplikacji biologicznego środka ochrony roślin do zwalczania omacnicy prosowianki. Technika Rolnicza Ogrodnicza Leśna. 2018, 2, s. 20-22. [Google Scholar]

Szulc P., Nawożenie organiczne i mineralne kukurydzy kształtujące występowanie chorób fuzaryjnych (Fusarium spp.) oraz omacnicy prosowianki (Ostrinia nubilalis Hbn.). Progress in Plant Protection. 2013, 53 (3), s. 498-502. [Google Scholar]

Waligóra H., Skrzypczak W., Szulc P., Podatność odmian kukurydzy cukrowej na ploniarkę zbożówkę [Oscinella frit L.] i omacnicę prosowiankę [Ostrinia nubilalis Hbn.]. Progress in Plant Protection. 2008, 48 (1), s. 150-154. [Google Scholar]

Warzecha R., Wzrastające zagrożenia upraw kukurydzy przez omacnicę prosowiankę i możliwości jej zwalczania metodami niechemicznymi – zagadnienia ekonomiczne. Wieś Jutra. 2008, 01, s. 43-45. [Google Scholar]