Głownia kukurydzy – przyczyny, objawy, zapobieganie, zwalczanie

Występowanie i szkodliwość głowni kukurydzy

Nasilenie występowania głowni w kukurydzy jest zróżnicowane w zależności od roku uprawy. Czynnikami, które sprzyjają nasileniu infekcji głownią, są: duża ilość materiału infekcyjnego, niekorzystne warunki na początku wegetacji, uszkodzenia wywołane stresami np. przez przymrozki. W uprawie kukurydzy w Polsce najczęściej spotkać można głownię guzowatą. W czasie wegetacji może wytworzyć 2–3 pokolenia. Największe zagrożenie występuje w uprawie kukurydzy na ziarno. Jej obecność może doprowadzić do obniżenia plonu o ok. 10% i jego jakości poprzez zmniejszenie zawartości białka w ziarnie. Zdecydowanie rzadziej występującą chorobą jest głownia pyląca. Natomiast jej pojawienie wiąże się z większą szkodliwością, mogącą osiągnąć nawet 100%.

Rozwój głowni pylącej doprowadza do częściowego lub całkowitego niewykształcenia ziarniaków kolbie.

Ciekawostką jest, że powodowana przez gatunek Mycosarcoma maydis, dawniej Ustilago maydis głownia guzowata dla niektórych jest przysmakiem. Nazywana również truflą meksykańską. Rejon Meksyku słynie z kulinarnego wykorzystania powstałych w wyniku rozwoju głowni guzowatej narośli, z uwagi na ich cenne źródło składników mineralnych, węglowodanów, aminokwasów oraz przeciwutleniaczy.

Głownia kukurydzy – przyczyny

Jedną z głównych przyczyn pojawiania się głowni kukurydzy są teliospory obecne w glebie i na powierzchni ziarna. Teliospory mogą znajdować się również w oborniku pochodzącym od zwierząt skarmianych kiszonką przygotowaną z kukurydzy porażonej przez głownie. Do wzrostu infekcji przyczyniają się szkodniki, których miejsca żerowań stanowią otwartą drogę dla nawiązania kontaktu patogenicznego ze strony głowni. Uszkodzenia powstałe po przymrozkach, gradobiciu także mogą powodować nasilenie objawów.

Głownia kukurydzy – objawy choroby jak wygląda głownia kukurydzy?

Głownia guzowata kukurydzy

Cechą charakterystyczną głowni guzowatej kukurydzy są tzw. guzy, które pojawiają się na wszystkich nadziemnych częściach rośliny, w miejscu merystemów. Pierwsze objawy mogą pojawiać się już w fazie 3–4 liści tuż przy ziemi. Początkowo są maziste pokryte srebrną błoną. Z czasem wysychają i pękają, a z wnętrza wydostaje się masa brunatnych zarodników, teliospor. Narośla pojawiają się w każdym miejscu, w którym doszło do infekcji.

Głownia pyląca kukurydzy

Niekiedy zastanawiamy się, dlaczego kukurydza nie rośnie? A niektóre z roślin są niższe, silnie rozkrzewione, z przebarwieniami chlorotycznymi? To mogą być symptomy głowni pylącej kukurydzy. Z uwagi na rozwój systemiczny wewnątrz tkanek, pierwsze objawy mogą pojawić się dopiero latem. Charakterystyczne dla głowni pylącej jest pokrycie brunatnymi teliosporami wiech i kolb, które przypominają spalone fragmenty. W wyniku infekcji mogą zanikać lub w ich miejscu pojawiać się liściowe pąki.

Głownia kukurydzy – cykl rozwojowy

Za początek rozwoju choroby kukurydzy odpowiedzialne są teliospory, które zimują w glebie bądź na powierzchni ziarniaków. Teliospory głowni guzowatej zdolność do infekcji zachowują do 3 lat. Większy problem można napotkać w przypadku zarodników głowni pylącej, ponieważ okres ten może wynosić nawet 10 lat. Do porażenia kukurydzy dochodzi już od wiosny, kiedy to teliospory kiełkują w 4-komórkowe podstawki. Każda komórka wytwarza zarodniki podstawkowe, które odpadają, a w ich miejsce tworzą się kolejne. W wyniku plazmogamii powstaje dikariotyczna grzybnia, której strzępki dokonują infekcji.

W przypadku głowni guzowatej strzępki wywołują infekcję lokalną, postępującą wokół miejsca infekcji.

Kolejno w powstałych naroślach rozpadają się na teliospory, czyli dwujądrowe, kuliste zarodniki. U głowni pylącej infekcja zachodzi przez kiełek rośliny, którą przerasta systemicznie.

Rozwój tych dwóch rodzajów chorób zależy od panujących warunków. Głowni guzowatej sprzyja okres suszy i temperatura 26–34°C. Natomiast optimum temperaturowe głowni pylącej wynosi 21–28°C i wilgotność ziemi 15–25% pełnej pojemności wodnej.

Zwalczanie głowni kukurydzy

Ochrona przeciwko głowni kukurydzy powinna skupić się na działaniach zapobiegawczych. Interwencyjne jej zwalczanie nie jest możliwe. Obecnie w rejestrze nie ma fungicydów przeznaczonych do oprysku na głownię kukurydzy. Natomiast ograniczenie pierwotnych infekcji będzie możliwe poprzez zastosowanie zaprawy nasienne. Do zwalczania głowni w kukurydzy można wykorzystać środki z grupy triazol oraz karboksyamidów przeznaczone do zaprawiania ziarna.

Jak zapobiegać atakom głowni kukurydzy?

Profilaktyka odgrywa znaczącą rolę w zwalczaniu głowni w kukurydzy. Do ważnych działań profilaktycznych zaliczyć można:

• odpowiedni płodozmian, zmianowanie,
• zdrowy, niepokryty teliosporami materiał siewny,
• zaprawianie ziarna do siewu,
• hodowla odpornościowa.

Odmiany kukurydzy z wysoką tolerancją na głownię

Wykorzystywanie postępu hodowlanego jest jednym z kluczowych rozwiązań przeciwko głowni kukurydzy. W celu ograniczenia stopnia porażenia warto postawić na odmiany z wysoką tolerancją na tego patogena.

Zobacz też: Choroby i szkodniki kukurydzy

Źródła

Baranowski A., Richter W., Wartość pokarmowa kiszonki z kukurydzy porażonej głownią kukurydzy [Ustilago maydis]. Przegląd Hodowlany. 2001, 69 (12), s. 10-11.

Błochowiak A., Skorupska M., Głownia guzowata kukurydzy – problemem hodowców i rolników. Ochrona Roślin. 2007, 52 (01), s. 23-26. 

Błochowiak A., Skorupska M., Jak ograniczyć porażenie plantacji głownią kukurydzy. Poradnik Gospodarski. 2005, 11, s. 20-21. 

Bubniewicz P., Głownia kukurydzy i jej wpływ na jakość paszy oraz żywienie zwierząt. Ochrona Roślin. 1994, 38 (11), s. 3-4.

Czembor E., Frasiński S., Polskie elitarne linie wsobne kukurydzy źródłem odporności na fuzariozę kolb (Fusarium spp.) i głownię guzowatą (Ustilago maydis). Progress in Plant Protection. 2018, 58 (1), s. 22-27. 

Janczak E., Zapobieganie głowni kukurydzy. Rada: Rolnictwo, Aktualności, Doradztwo, Analizy. Miesięcznik Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach. 2006, 06, s. 9.

Karaś R., Toporkiewicz J., Palusiński J., Głownia guzowata kukurydzy. Zachodniopomorski Magazyn Rolniczy. 2006-2007, 15, s. 17-18. 

Korbas M., Głownie kukurydzy i inne choroby – szkodliwość i możliwości zwalczania. Progress in Plant Protection. 2006, 46 (1), s. 354-357. 

Matyszczak A., Głownia kukurydzy. Wieś Mazowiecka. Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie. 2007, 03, s. 18. 

Szulc P., Idziak R., Woźnica Z., Sobiech Ł., Ocena podatności mieszańców kukurydzy (Zea mays L.) typu „stay-green” na występowanie głowni kukurydzy [Ustilago maydis (DC.) Corda] oraz omacnicy prosowianki (Ostrinia nubilalis Hbn.). Progress in Plant Protection. 2014, 54 (3), s. 368-374.